Bij het ringen van een boom (specifiek: vogelkers ringen) verwijder je de schors en het cambium (de natte laag tussen de schors en het hout). Hierdoor kan er nog wel transport plaatsvinden van water en voedingsstoffen van de wortels naar de takken en bladeren via de houtvaten. De plant ondervindt tijdens de groei weinig hinder van de ring. Pas aan het einde van het groeiseizoen doet de ring zijn werk. Dan probeert de plant weer energie in de wortel op te slaan. Daarbij vormt de ring een barrière voor het transport van suikers en zetmeel door de bastvaten in de schors. Door het verwijderen van het cambium kan de bast niet regenereren.
Bij het ringen met bv. een trekmes geeft men vaak het advies om ‘niet te diep’ in de houtvaten te snijden. Maar waarom zou je überhaupt in het hout willen snijden? Dat verhindert juist het verbruiken van energie uit de wortel (transport door de houtvaten naar boven).
Het transport van energie naar de wortel door de bastvaten betreft de bast en niet het hout. Haal dus alleen de schors en het cambium weg en laat de houtvaten intact. Dit put de boom sneller uit. Met scherp gereedschap (kapmes en hiep) in het hout hakken heeft geen enkele zin, dus waarom zou je er energie aan verspillen?
In het hout snijden tijdens het ringen… snijdt geen hout!
Dunne bast
De Am. vogelkers heeft een relatief dunne en natte bast, met name buiten de wintermaanden. Scherp gereedschap is niet nodig om de bast (en het cambium) te verwijderen tijdens het ringen. Sommige literatuur adviseert een stuk staal (bv. van een ouderwetse bladveer), zonder een scherpe kant maar wel haaks aangezet zodat er effectief mee geschraapt kan worden.
Weliswaar is de schors dikker naarmate de leeftijd van de boom, maar bij stammen tot 10 cm kan je doorgaans de bast eraf schrapen. Voor dikkere bomen is nog steeds geen scherp gereedschap noodzakelijk, maar je moet er wel meer kracht mee kunnen zetten.
Schillen en schrapen bij vogelkers ringen
Gebruik je toch liever scherp gereedschap, om bv. in de weg zittende takken af te hakken (hoewel een snoeizaag hier ook meer dan voldoende voor is), gebruik dit dan om de bast te schillen. Daarna schraap je het cambium verder met de snede haaks (90 graden) op de stam weg om de ring droog achter te laten. Daarmee verklein je de kans op het vormen van een brug over de ring.
Ringen met scherp gereedschap? Niet Hakken maar Chillen en rustig Schillen!
Op de foto is te zien hoe bij het verwijderen met een kapmes en een relatief kleine hoek met de stam, je makkelijk in het hout hakt. Dit kost relatief veel energie met een matig resultaat en een grotere kans op bruggen. Schillen of schrapen geeft meer controle over het resultaat en kost bovendien minder tijd.
Haaks met het snijvlak schrapen
Bij schrapen als alternatief voor snijden of hakken hou je het lemmet haaks op de stam en kan je bomen tot 10 cm doorsnede doorgaans in 1 beweging schoon en droog maken. Daarbij gebruik je meestal twee handen voor optimale controle, net zoals bij een trekmes. Op de foto zie je hoe met een kapmes onder een hoek van iets meer dan 90 graden (bovenzijde lemmet een centimeter lager dan het snijvlak) makkelijk de bast van de vogelkers weg schraapt. Draai je het kapmes om en schraap je met de ‘botte’ bovenzijde van het lemmet (onder een iets grotere hoek naar beneden), dan is het resultaat vrijwel hetzelfde. Kortom, er is helemaal geen scherp gereedschap nodig voor het ringen van de Am. vogelkers. Maar het helpt wel… een beetje.
Bij hakken is er minder controle over de plaats waar je de schors weghaalt en je zit er makkelijk een paar centimeter te hoog of te laag naast als je probeert om met elke slag een zo groot mogelijke lap bast weg te halen. De bovenzijde van de ring is doorgaans niet recht en de ring is (zonder schrapen) ook niet goed schoon. Met name het zachte cambium blijft makkelijk zitten.
Een brug te ver
Na het vormen van de ring probeert de boom de schade te herstellen door er een brug overheen te vormen. Bij de Am. vogelkers vormt een brug (de dikke bruine strook rechts op de stam) zich doorgaans vanaf de bovenzijde van de ring omdat daar – afhankelijk van het tijdstip van ringen in het jaar – nog veel energie zit.
Vogelkers heeft een hoge sapdruk bij het transport van opgeloste suikers en zetmeel door de bastvaten. Wanneer de bovenzijde van de ring niet recht is maar pieken of punten vertonen, kan het sap zich daar concentreren en makkelijker een brug vormen. Zorg er dus voor dat de bovenzijde van de ring zo recht mogelijk is. Het komt niet op een centimeter aan, maar probeer pieken naar beneden te vermijden of de ring aan de ene zijde van de stam centimeters lager te beginnen dan aan de andere zijde. De onderzijde van de ring maakt niets uit en kan rafelig gelaten worden, zelfs stroken weg geschraapte bast kan je daar gewoon laten hangen.
Kans op bruggen verminderen bij vogelkers ringen
De literatuur geeft vaak een hoogte van de ring van 15 of 20 cm aan. In de praktijk is echter gebleken dat een ring van slechts 5 cm hoog effectief kan zijn. Wel moet je deze zorgvuldig vormen met een rechte bovenzijde. Je bereikt dit bv. door met een snoeizaag rondom twee inkepingen in de bast te zagen (tot op het hout maar niet er in). Vervolgens verwijder je de schors ertussen grondig en schraap je de ring ‘droog’ om het natte cambium te verwijderen. Deze methode is echter relatief tijdrovend.
De droogte van de ring (door het wegschrapen van het cambium) en de rechte afwerking van de bovenzijde (waar zich bruggen vormen) is belangrijker dan de hoogte van de ring.
Na het uitproberen van verschillende technieken, bleek het uiteindelijk aanzienlijk sneller te zijn door de bast in 1 keer weg te schrapen. Let op op een rechte bovenzijde van de ring. Bij het schrapen (verticale bewegingen) werd overlappend werk je met een werkslag naar beneden toe (met de zwaartekracht mee). Hierbij kan je bast en cambium in 1 bewerking effectief verwijderen.
Bij een rustige en grondige werkwijze resulteert dit in 1 tot 2 procent bruggen over de ring.
Als je In het hout snijdt tijdens het ringen… dan snap je er geen hout van… :-).
Bruggen opruimen
Het materiaal van een brug is wezenlijk anders dan van de bast. De bast is doorgaans een millimeter dik bij jonge exemplaren tot een halve centimeter bij oudere bomen. Een brug is 1 tot meerdere centimeters dik en ligt als een dikke ader op het hout. Dit materiaal is licht van kleur (lichtbruin van buiten, wit van binnen) en vele malen taaier dan schors. Het bestaat uit bindweefsel met bastvaten voor het transport van energie naar de wortel. De brug zit niet vast aan het hout en heeft ook geen cambium laag. Het materiaal van de brug groeit over de wond heen en is geen herstel van de normale schors. Kortom, een brug is taai littekenweefsel.
Heeft zich eenmaal een brug gevormd, dan zijn er twee opties:
- Als de brug tot een paar cm breed is, dan kan je deze eruit hakken of er uit slaan nadat het doorzagen van de brug aan de bovenzijde en de onderzijde.
- Wanneer de ring op meerdere plaatsen overbrugd is, dan is het veel minder werk om een nieuwe ring aan te brengen dan de brug er uit te hakken. Dit spaart de energie en tijd om al het taaie materiaal van de brug te verwijderen. Bovendien moet de brug tot op het hout worden verwijderd en mogen geen aaneengesloten delen van de ‘aders’ blijven zitten. Kortom, meer werk dan het waard is.
Conclusie
Uit het bovenstaande blijkt dat scherp gereedschap vaak geen goed resultaat geeft bij vogelkers ringen. Door het gebrek aan controle (rafelige bovenzijde ring en onvolledig schoonmaken van de ring) vergt het meer tijd (1-2 minuten bij bomen vanaf 5 cm). Daardoor is de kans op een ring groot (rond de 50% of meer). Het weghakken van een brug die meer dan een kwart van de ring (rondom) bedekt, vergt doorgaans aanzienlijk meer tijd dan het aanbrengen van een nieuwe ring erboven of eronder.
Dit alles t.o.v. gecontroleerd wegschrapen van de schors met ‘bot’ gereedschap als een spade in +/- 30 seconden (bij een stam van rond de 5-15 cm doorsnede).
Enige tijd geleden zag ik iemand ‘hakken’ en vroeg belangstellend naar de frequentie van bruggen over de ring. “Ja, hier hebben wij veel bruggen. Maar in het stuk hiernaast vrijwel niet.” Aha, en waarom zijn er daar minder bruggen? “Geen idee!?” Het antwoord op dit raadsel was “Omdat er daar niet gewerkt is met de hiep maar met de spade (zie de video hierboven)”. Dar gaat aanzienlijk sneller, makkelijker (niet bukken en twee handen gebruiken). En je hebt de spade bij de hand voor het uitspitten van kleinere struiken en later het afslaan van uitlopers onder de ring. Effectief en efficiënt.
Waarop de hakker ietwat verbolgen wegliep. Het is ook niet leuk om te moeten constateren dat je het niet beter doet, als je domweg een paar duizend goede voorbeelden negeert.
Als effectief werken je niets uitmaakt, kan je gewoon door blijven hakken.
Hiep-er-de-piep!