Als invasieve exotische soorten worden waargenomen in een natuurgebied of groenvoorziening, dan is het doorgaans nodig om maatregelen te nemen. Wildgroei levert ongewenste situaties op. Veel beheerders overwegen op grond van beperkte middelen tussen tijdelijk beheren of het direct bestrijden. Maar er is slechts één keuze, Invasieve Exoten bestrijden!
Bij het onderhoud van natuur zowel als groenvoorzieningen is beheer noodzakelijk. Natuur in Nederland is zelden helemaal ‘natuurlijk’ en kan meestal niet 100% ongestoord zelf een gezond evenwicht bereiken. Vaak is het nodig om – liefst zo weinig mogelijk – in te grijpen om een biotoop wat te ondersteunen en sommige soorten terug te dringen. Met beheersmaatregelen probeert men om een natuurlijker evenwicht te krijgen. Bij openbaar groen is snoeien en opschonen een doorlopende zorg.
Beheer is letterlijk dat, rentmeesterschap en beheersing door regelmatig onderhoud. Het bestaat uit het dunnen van de opstand van sommige soorten, het snoeien van struiken en bomen die te veel ruimte opeisen en het plannen van de soorten die je in een gebied wilt toestaan voor een evenwichtige biotoop. Beheer vergt constante aandacht, tijd en geld.
Invasieve exoten beheren?
Voor exoten zijn speciale maatregelen noodzakelijk en met name, als het Invasieve exoten betreft. Soorten zijn invasief als ze binnen korte tijd een biotoop drastisch kunnen overwoekeren en de soortenrijkdom beperken. De oorzaak ligt meestal in het feit dat de soort lokaal geen natuurlijke vijanden of beperkende omstandigheden heeft.
Minder soorten of zelfs monoculturen zijn ongewenst in het kader van biodiversiteit. Gebieden met een verscheidenheid aan soorten zijn doorgaans weerbaarder tegen externe invloeden dan een enkele soort.
Invasieve soorten traditioneel beheren is in de meeste gevallen niet haalbaar. Een extreem invasieve soort als de Japanse duizendknoop ‘af en toe wat terugsnoeien’ werkt gewoonweg niet! Bij veel invasieve waterplanten zoals de beruchte Crassula is de snelheid van de groei dermate dat het zowel de overige soorten als het gebruik (waterdoorvoer) van sloten en plassen ernstig hindert. Bij bv. de Hemelboom lees je in de literatuur ‘Methoden als kappen en branden werken niet omdat de wortels die in de grond achterblijven veel uitlopers kunnen produceren.’. Kortom, traditioneel beheer werkt niet!
Een invasieve soort proberen te beheren is dweilen met de kraan open. Waar een inheemse soort een verspreiding heeft van een handvol exemplaren per jaar en een invasieve exoot van honderden tot duizenden, dan is het effect van beheer (of zelfs niets doen) dramatisch. De kosten lopen dan al snel uit de hand. De groei en verspreiding is dusdanig dat de soort overweldigend is. Dan moet je de keuze maken om niet meer te beheren, maar te bestrijden.
Invasieve exoten bestrijden!
Het bestrijden van een soort houdt in dat deze niet langer getolereerd wordt, zelfs niet in een op zich heel tolerant land als Nederland. Door de snelheid waarmee een invasieve exoot om zich heen kan grijpen is een effectieve bestrijding in een zo vroeg mogelijk stadium noodzakelijk. Bij de agressieve Japanse Duizendknoop is men daar inmiddels achter en wordt volop geëxperimenteerd met allerlei methoden.
Sommige soorten komen uit warme streken en vermeerderen zich alleen zonder zich geslachtelijk voort te planten. Zelf dit kan al een probleem zijn. Andere kunnen goed gedijen, groeien snel en produceren een overvloed aan zaad. Met name dit laatste geeft een mogelijkheid om een soort te bestrijden.
Bestrijding zaaddragers
Stap 1 van een effectieve bestrijding is het terugdringen van de zaaddragers. De gemiddelde afstand waarover het zaad door de wind of door dieren (voornamelijk vogels) wordt verspreid is daarbij van belang. Alerte bewaking is nodig des te makkelijker de verspreiding verloopt en des te groter de afstand van de verspreiding. Zaaddragers kunnen op verschillende manieren gedood worden, door rooien (handmatig of machinaal), met een landbouwgif als RoundUp (nog maar zeer beperkt toegestaan in lagere doseringen) of door uitputting van de energie in de wortel (ringen/afslaan of herhaald maaien). Bij het voorbeeld van de Hemelboom is uitputting een optie.
Bestrijding zaadbank
Stap 2 is het uitputten van de zaadbank. Afhankelijk van de soort worden er van tientallen tot duizenden zaden per exemplaar geproduceerd en verspreid door de wind of door dieren. Eenmaal in de bodem gedeponeerd, vormen de zaden de zaadbank. Ook weer afhankelijk van de soort, blijven deze zaden een beperkte tijd kiemkrachtig in de bodem. Door het stelselmatig verwijderen van zaailingen kan de zaadbank uitgeput worden. Bij de ene soort vergt dit een paar jaar, bij anderen aanzienlijk meer. De mate van ontkiemen is doorgaans een aflopende zaak, de meeste zaden ontkiemen snel maar sommigen houden het jaren vol, afhankelijk van de lokale omstandigheden (licht, vocht, bodemgesteldheid, etc.).
Een consistente manier van bestrijden volgens deze twee stappen behoeft geen onoverkomelijke investering in tijd of geld te betekenen. Vaak is het meer een kwestie van geduld. In veel gevallen is het ook met handwerk door vrijwilligers uit te voeren. Waar dat laatste niet mogelijk is, is de inschakeling van aannemers en vaak zwaarder materieel nodig.
Het belangrijkste is de consistentie van de aanpak. De aandacht mag niet verslappen, want anders ‘ontsnapt’ de exoot weer en kan je weer van voren af beginnen.
De planning is evenmin complex. Zodra een locatie opgeschoond is, of dat een fase in de sanering is voltooid, plan je simpelweg in de agenda wat en wanneer de volgende actie wordt. Die planning voer je vervolgens uit. Moeilijker behoef je het niet te maken.
Een gedetailleerde planning met deadlines is niet altijd mogelijk omdat je in de praktijk beperkt bent door de omstandigheden op een locatie en de beschikbare middelen (voornamelijk natuurwerkers).
Conclusie
Beheer van Invasieve Exoten is geen oplossing. Ontkennen dat het ‘wel meevalt’ met zo’n soort draagt niets bij. Pappen en nathouden werkt niet. De enige zinvolle keuze is in feite het bestrijden van Invasieve Exoten. Waarom? Omdat ze Invasief zijn!
Er is veel kennis beschikbaar over bestrijdingsmethodes, maar vaak is men het oneens wat het meest effectief (en efficiënt) is. Het gevolg is dat velen doen wat hen goeddunkt, zonder gebruik te maken van beschikbare praktische ervaringen en inzichten. Samen de schouders eronder zetten en ervaringen delen is een bittere noodzaak. De knop moet om bij veel beheerders. De vraag is of men de ‘eigen’ aanpak wil laten varen en of het ego niet te veel in de weg zit.
Het Kennisnetwerk Invasieve Exoten dat dit jaar werd opgericht is een goede aanzet. Hopelijk krijgt dit initiatief de middelen om goed te kunnen functioneren en het respect van alle betrokken partijen als bron van goede en praktische informatie. Deze site (Natuurwerkers.nl) doet er alles aan om ook een actieve bijdrage te leveren vanuit het perspectief van vrijwillige natuurwerkers.
Referenties:
- Invasieve-Exoten.info; kennisnetwerk gecoördineerd door Wageningen Universiteit
- Bestrijdingduizendknoop.nl