Op de vraag wat bosbeheerders aan de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers (AVK) doen, krijg je vaak het antwoord “schaduwbomen”. Door licht weg te nemen van de bosbodem met schaduwrijke soorten, proberen ze de bospest “onder controle” te houden.
In dit artikel houden we deze aanpak tegen het licht.
Hoe werkt het?
Elke plant is afhankelijk van licht. Als er in een bosperceel minder licht is, dan ontkiemen er minder zaden van allerlei soorten. Door soorten aan te planten die veel schaduw geven (zie hieronder), wordt o.a. de AVK geremd in haar woekering. Percelen worden minder snel besmet door vogels die in hun ontlasting kersenpitten achterlaten. Bovendien groeien de weinige zaailingen langzamer.
Als er verder geen beheer of bestrijding van de AVK plaatsvindt, dan groeien de aanwezige struiken en bomen nog wel door. Ze woekeren niet meer ongehinderd, maar de planten gaan zelden dood. Ze wachten op “betere tijden”. Er treedt dwerggroei op en de wortels slaan zo veel mogelijk energie op als reserve in het donkere bos.
Er blijft dus nog steeds behoefte aan beperkt beheer (aanpak zaailingen en zaaddragers).
De toepassing van schaduwbomen wordt vaak gecombineerd met de term “bos progressie”. Dit houdt in de “opvolging van soorten” die van een ‘jong’ bos een uiteindelijk volwassen bos maken. Een volgroeid bos heeft een specifieke samenstelling, zoals een eiken-beuken bos. Maar waar komt dat nog voor in ons overvolle landje? Overal wordt ingegrepen en beheerd in plaats van de natuur echt haar gang te laten gaan. Daarom is de natuur in de meeste situaties niet meer in staat om zelf een nieuw evenwicht te vinden.
Willen we wel donkere bossen?
De eerste vraag die opkomt is, of wij wel donkere bossen willen hebben, alleen voor de bestrijding (lees beheer) van de AVK? Zie de bovenstaande foto, mooi met het ochtendlicht door de bomen, maar op de bodem groeit weinig of niets meer. Wenselijker lijkt een gevarieerd bos met veel verschillende soorten).
Ook een beukenbos is prachtig – in een park – maar ecologisch is het bijna een woestijn. Andere soorten, afgezien van een beperkt aantal andere schaduwbomen, krijgen nauwelijks een kans.
Een donker bos is doorgaans soortenarm, alle voordelen van het bestaande bos gaan verloren. In een open bos staan veel meer soorten zoals zomereik, lijsterbes, vuilboom, berk, etc. Hier en daar een taxus of een fijnspar en ander naaldhout. Daartussen struiken en grasveldjes. Een gevarieerde begroeiing trekt meer soorten insecten, vogels en kleine zoogdieren aan.
De intentie is meestal om de schaduwsoorten – nadat de AVK onder ‘controle’ is – grotendeels weg te halen. In de praktijk wordt de AVK alleen geremd maar verdwijnt niet. Na de grootschalige verstoring door de kap van de schaduwbomen, is de kans groot op een explosie van de AVK. De kersen blijven tot 5 jaar en langer kiemkrachtig in de bodem en kunnen sterk tot ontwikkeling komen zodra de condities verbeteren. Na een paar jaar zonder aandacht zijn wij weer terug bij af.
Het opportunisme van de vogelkers
De AVK is een opportunistische plant die geen gelegenheid onbenut laat. Als er een gaatje valt in de bladerkroon, laten ze snel een tak naar links of rechts uitgroeien. Een omgevallen boom is een gelegenheid voor de zaadbank om snel te ontwikkelen voordat het bladerdek zich weer sluit.
Na een storm waarbij één of meerdere bomen dicht bij elkaar omvallen, kan zo een kern ontstaan voor besmetting van een groter deel van het bos. Dit gaat veel sneller dan de schaduwbomen kunnen reageren. Kortom, ook in een bos met veel schaduwbomen zal alert beheer nodig zijn om de AVK in de gaten te houden en te beheren.
Bij bosranden houdt het effect van de schaduwbomen helaas op. Aan de rand van een perceel zie je dan vaak een woekering van de AVK, omdat er daar meer licht is. Hetzelfde zie je ook al langs paden. Bij een pad van 2 meter breed komt er al zoveel meer licht op de bodem dat de snel groeiende AVK daar gaat woekeren.
Hetzelfde zien we in parken en groenvoorzieningen die vaak stroken van minder dan 10 meter aaneengesloten bomen hebben. Waar meer licht op de bodem komt, zal de AVK telkens toeslaan. Beheerders van die gebieden moeten met een regelmatige controle (jaarlijks of om het jaar) alert zijn. In de praktijk hoor je de mensen in het veld klagen dat je vogelkers zaailingen “wel uit kan blijven trekken”. Niet zelden blijken er dan in de omgeving een aantal (vreemd genoeg onopgemerkte) zaaddragers te staan. Beheer is niet zo moeilijk, maar je moet wel grondig werken.
Welke soorten bomen worden gebruikt als schaduwbomen?
Naast de hieronder genoemde soorten gebruikt men soorten als zomereik, esdoorn, es, linde en iep. Zelfs de Amerikaanse eik, kan gebruikt worden.
De douglas spar
Deze snel groeiende naaldboom (ook een exoot) zorgt voor veel schaduw. Als de bomen binnen een paar meter van elkaar staan, dan groeit er onder de douglas vrijwel niets meer. Ook de douglas heeft beheer nodig om overheersing in de omringende bossen te voorkomen. Bij beheer wordt vaak de keuze gemaakt om de douglas om deze reden geheel te verwijderen.
De beuk
Dit is een zeer fraaie loofboom met een dicht bladerdek. Een nadeel is dat een beuk die groeit binnen een meter of 10 van bv. een zomereik, vrijwel een doodsvonnis betekent voor de laatste. Hetzelfde geldt voor veel andere soorten die allemaal licht nodig hebben voor groei en verspreiding van zaden.
Consequenties voor andere soorten
Zoals hierboven al aangegeven hebben schaduwbomen consequenties voor alle andere soorten in het bestaande bos. Dat zal dan ook ingrijpend veranderen en met de ontwikkeling van de schaduwbomen zal het aantal soorten afnemen of sterk onder druk staan.
Niet alleen de flora wordt aangetast maar ook de fauna. Het aantal diersoorten zal afnemen of in ieder geval veranderen. Er zullen minder soorten voorkomen van insecten, reptielen, vogels, zoogdieren en dieren die beter gedijen in de nieuwe biotoop zullen (deels) hun plaats innemen.
Kortom, de actie om de ondoordachte ingreep in de natuur – de introductie van de woekerende AVK – teniet te doen en de gevolgen zijn bijna net zo erg als de kwaal.
Dus schieten we onszelf, of eerder de natuur, in de voet met de schaduwbomen?
Wat kost het?
Schaduwbomen haal je niet zomaar kant en klaar bij de kwekerij. Het kost soms tientallen jaren om een boom zover uit te laten groeien dat hij een significante hoeveelheid schaduw produceert. En in die tussentijd is beheer nodig om te voorkomen dat de AVK te veel woekert.
Per hectare moeten honderden bomen geplant worden. Inclusief arbeidsloon gaat dat vele duizenden euro’s per hectare kosten. En het resultaat zal tientallen jaren op zich laten wachten.
De deskundigen vertellen ons “het komt wel goed zo”. Maar ondertussen kunnen zij weinig of geen concreet resultaat laten zien bij demonstratie-percelen. Het zal hun tijd wel duren…
Conclusies
Met de bovenstaande opsomming lijkt aangetoond dat de ’theorie van schaduwbomen’ voor de bestrijding van de AVK geen oplossing is. Het is alleen de zoveelste beheermaatregel die de nodige tekortkomingen heeft.
Er zitten (te) veel donkere kanten aan de toepassing van schaduwbomen.
Maar erkennen van de feiten is vaak moeilijk en veel professionals kiezen liever voor de loopgraven om de eigen positie te verdedigen.
Wat staat er echt in de schaduw?
In veel gebieden en bij ‘gezaghebbende’ organisaties ontbreekt het aan een open opstelling voor een structurele aanpak voor de bestrijding van de vogelkers. Men blijft hangen in uitzichtloze beheermaatregelen. Uiteraard zijn er gelukkig uitzonderingen, maar de acceptatie van een alternatieve aanpak gaat langzaam… met veel jaarringen.
Ondertussen blijft het dweilen met de kraan open. Helaas gaat men er te gemakkelijk van uit dat bestrijding (vrijwel) niet mogelijk is en dat er geen budget voor is. De huidige aanpak en budgetten onderschrijven dat, en dus is de kring rond en gaat men over tot de orde van de dag.
Maar er is met kleine aanpassingen in de werkwijze van bosbeheerders veel meer resultaat te behalen dan met het huidige beheer en schaduwbomen. Zie het protocol voor de bestrijding van de Am. vogelkers.
Zie ook Vogelkers.nl, een voorbeeld van professioneel gedoogbeleid.